Özel Öğrenme Güçlüğü Nedir?

Okul başarısı, öğrenme becerilerini kazanıp kullanabilmenin bir göstergesidir. Okul başarısı yaşamın tüm alanlarını etkilediğinden önemsenmektedir.

Özel Öğrenme Güçlüğü için ortaya atılan pek çok tanım vardır ve tam tanımıyla ilgili tartışmalar sürmektedir. Ancak yazında en az 12 farklı tanım karşımıza çıkmaktadır. Tanımlanma şekli ne olursa olsun tüm tanımların belirttiği ortak özellikler şöyledir:

1. Öğrenme Güçlüğü olan çocukların akademik başarı sorunları vardır. Diğer bir deyişle çocuğun öğrenme potansiyeli ile gerçekte öğrenebildikleri arasında belirgin bir fark vardır.
   2. Öğrenme güçlüğü olan çocukların dil gelişimi, fiziksel gelişimi, ya da akademik beceri gelişiminde sorunlar ortaya çıkmaktadır.
   3. Öğrenme sorunları çevresel nedenlerden kaynaklanmamaktadır.
   4. Öğrenme zorlukları zeka geriliği ya da duygusal sorunlarla ilişkili değildir.

Ne kadar sıklıkla görülmektedir?

Öğrenme güçlükleri okul çağı çocuklarının % 5 -10’luk bir kısmını etkilemektedir.

Özel Öğrenme Güçlüğü neden ortaya çıkmaktadır?

Bu konuda da çok fazla görüş olmakla birlikte henüz elimizde yeterli bilgi yoktur. Ancak araştırmalar ve gözlemler bazı ortak noktaları ortaya çıkarmaktadır:

1. Öğrenme güçlüğünde genetik faktörler rol oynamaktadır.
   2. Erken doğan veya doğumdan sonra komplikasyon çıkan çocuklarda Öğrenme Güçlüğü çıkabilmektedir.
   3. Doğum öncesi veya sonrası oluşan kazalar Öğrenme Güçlüklerine neden olabilmektedir.
   4. Öğrenme Güçlüğü erkeklerde kızlara oranla daha fazla görülmektedir.

Öğrenme Güçlüğü’nün erken dönemdeki belirtileri nelerdir?

Öğrenme Güçlüğü olan çocuklarda pek çok semptom görülür. Bunların arasında okuma, yazma, matematik, anlama ve kavrama, veya yargılama becerilerinde sorunlar sayılabilir. Bunların yanısıra hiperaktivite, dikkatsizlik ve dürtüsellik de görülebilir ancak bunlar Öğrenme Güçlüğü’nün semptomları değil, Dikkat Eksikliği-Hiperakitivite Bozukluğu’nun semptomlarıdır. Bu iki bozukluğun birarada görülme sıklığı farklı yazın bilgilerine göre % 20 ila % 50 arasında değişmektedir. Öğrenme Güçlüğü’nün en belirgin özelliği çocuğun bazı alanlarda başarısı ile zekasının anlamlı biçimde farklılık göstermesidir. Öğrenme Güçlüğü temel olarak şu alanları olumsuz etkiler:

1. Yazılı dil: okuma veya yazma ile ilgili zorluklar.
   2. Matematik: matematiksel kavramları anlama ve temel işlemleri gerçekleştirmede zorluk.
   3. Yargılama: düşünceleri organize etme ve bütünleştirmede zorluk.
   4. Bellek: kazanılan bilgileri ve yönergeleri hatırlamada zorluk.
   5. Konuşma: dinleme ve konuşmada gerilik veya bozukluk.

Özgül Öğrenme Güçlüğün’de Erken Tanının Önemi

Özgül Öğrenme Güçlüğü olan çocuklar okula başladıklarında ortaya çıkan yazı, okuma veya aritmetik becerileri ile ilgili sorunlar nedeniyle zaman zaman “zeka sorunu” ya da “tembel” olduğu gibi yorumlarla karşılaşmaktadırlar. Bunlar çocuğun özgüvenini sarsmakta ve kendisi ile ilgili olumsuz duygulara sahip olmasına neden olabilmektedir. Ayrıca çeşitli araştırmalar ÖÖG olan bireylerde tedavi edilmediği durumlarda, ilerleyen yaşlarda daha fazla depresyon veya kaygı bozuklukları gibi sorunların ortaya çıkma ihtimali olduğunu ortaya koymaktadır. Oysa erken ve tanı ve uygun tedavi ile özgüven sorunları ve bunun getirisi olabilecek bir takım duygusal sorunların önlemlerinin alınması olasıdır. Özellikle düşük benlik algısı olan çocuklar için uygun terapötik yaklaşımlar sağlanarak özgüvenlerinin artmasına destek olunabilir.

ÖG olan çocuklar ne kadar erken belirlenirlerse çocuğun eğitimden yararlanma ihtimali de o denli fazla olur. Okul öncesi dönemden itibaren bu çocuklarla yapılabilecek çalışmalar doğrultusunda bu çocuklarda ortaya çıkabilecek alfabeyi öğrenme, harf ile sayıları kopyalama ve yeni kelimeler öğrenmede zorlanma gibi becerilerin geliştirilmesi sağlanabilir. Ayrıca yine bu çocuklarda ortaya çıkabilen bir aktiviteden diğerine geçmede zorlanma ve yaşıtlarıyla yaşadığı zorluklarla ilgili de çalışılabilir. Böylece olumlu ilişki kurabilme ve oyun kurallarına uyma gibi beceriler de kazandırılabilir. İlköğretime başlandığında pek çok sorun önceden ele alınmış olacağından çocuğun okula ve yeni girilen bu oldukça kurallı ortama alışma süreci kolaylaşır. Öğrenme Güçlüğü olan çocuklara akademik becerilere destek olmak amacıyla eğitsel terapi programları da uygulanabilir. Çocuk bu sayede dikkat, görsel ve işitsel algı ile organizasyon becerilerini kendisi için bireyselleştirilmiş biçimde uzman kişilerin denetimi altında öğrenir.

Erken tanı ve tedavide çocuğun ailesi, okul rehberlik öğretmeni, sınıf öğretmeni ve tanıyı koyan uzmanlar eşgüdümlü biçimde çalışarak tedavide önemli rol oynarlar

Özgül Öğrenme Güçlüğü’nün Tanısı Nasıl Konulur?

Özgül Öğrenme Güçlüğü tanısı farklı kaynaklardan elde edilen bilgiler doğrultusunda konulabilir. Çocuğun okuma, yazma ve aritmetik becerilerine ilişkin sorunları ele alınarak bunların ne zaman başladığı belirlenir. Çocukla ilgili bilgiler hem ebeveynlerden hem de öğretmenlerinden alınmalıdır. Aileden çocuğun gelişim basamaklarına göre farklı dönemlerdeki davranışları ile ilgili bilgi alınır. Tanı koyma sürecinde psikolojik testler kullanılması gerekmektedir. Bu daha sonra ailenin uygun biçimde yönlendirilmesi açısından da yardımcı olur. Ayrıca çocuğun nasıl çalışacağına dair önerilerde bulunmak için de kullanılır. Değerlendirmeler sırasında çocuğun zorlandığı alanların yanısıra, daha becerikli olduğu alanların belirlenmesi yönlendirme yapmak açısından çok önemlidir.

Değerlendirme ve tanı koyma sürecinin amacı nedir?

İyi bir değerlendirme çocuğun zaman içerisinde, farklı ortamlar ve farklı kişilerle birlikteyken nasıl bir performans gösterdiği ile ilgili bilgi vermelidir. Sonuçlar eğitimsel ve davranışsal sorunlarla ilgili bir plan yapma konusunda yardımcı olma niteliğinde olmalıdır.

Değerlendirme kimler tarafından gerçekleştirilecektir?

Bu süreçte multidisipliner bir takım rol oynamalıdır. Diğer bir deyişle farklı eğitim ve deneyim süreçlerinden geçmiş olan birden fazla uzman değerlendirmeleri yapmalıdır. Değerlendirmeleri yapacak uzmanların arasında çocuk ve ergen psikiyatrisiti, klinik psikolog, okul rehber öğretmeni ve sınıf öğretmeni sayılabilir.
Bu arada siz de çocuğunuzun evdeki davranışları ve becerileri ile ilgili bilgiye sahipsinizdir. Ödevlerle nasıl başa çıkmaya çalıştığını sürekli gören sizsiniz. Ayrıca güçlü olduğu alanları, tercihlerini ve yeteneklerini en iyi siz bilebilirsiniz. Erken gelişim dönemini, sağlık durumunu, bir ebeveyn olarak sizin ondan beklediklerinizi ve yakın zamanda yaşamış olabileceğiniz anlamlı bir takım değişikliklerin onu ne şekilde etkilemiş olabileceğini de sizden iyi kimse belirleyemez. Tüm bu bilgileri ve farklı uzmanlardan aldığınız görüşleri bir araya getirmeli ve diğer uzmanlarla paylaşmalısınız.

Değerlendirme görüşmeleri sırasında, çocuğunuzun yaşı ve konuşma becerileri elverdiğince, okulda yaşadığı sorunlardan bahsetmesi gerekecektir. Bu nedenle onu uzmana başvurmadan önce hazırlamanız değerlendirmeler sırasında doğru tanıya ulaşılması konusunda yardımcı olacaktır.

Değerlendirme Süreci Nedir?

Değerlendirme çocuğunuzla ilgili bilgilerin toplanması ile ilgili bir süreçtir. Kapsamlı bir değerlendirme gerçekleştirilebilmesi için farklı kaynaklardan bilgi toplanması gerekmektedir:

1. Çocuğun sağlık ve gelişimsel geçmişi;
   2. Gerektiği durumlarda görme ve işitmeye ilişkin değerlendirmeler;
   3. Öğretmenin doldurduğu ölçekler;
   4. Ailenin doldurduğu ölçekler;
   5. Çocuğun çeşitli psikolojik testler kullanılarak değerlendirilmesi.

Tanı Sürecinde Kullanılan Psikolojik Testler ve Araçlar Neler Olabilir?

1. Değerlendirme süreci boyunca çocuğun gözlemlenmesi ile farklı koşullarda nasıl davrandığı ve verilen görevlerle nasıl başa çıkmaya çalıştığı anlaşılır;
   2. Özgül Öğrenme Güçlüğü’ne yönelik ebeveyn ve/veya öğretmene verilen soru formları diğer çocuklara kıyasla durumu hakkında bilgi verir;
   3. Zeka testleri çocuğunuzun yaşıtlarına kıyasla genel bilişsel kapasitesi hakkında ve güçlü olduğu alanların yanı sıra zorluk çektiği alanlarla ilgili bilgi verir;
   4. Nöropsikolojik testler çocuğun algı ve dikkat becerileri ile ilgili zorluk alanları ile ilgili bilgi verir.

Değerlendirme Sonuçları Ne İşe yarar?

Değerlendirmeler çocuğunuzun öğrenme kapasitesi ve kişiliği ile ilgili size daha detaylı bilgi verecektir. Bu sonuçlar çocuğunuzun, sizin, ve çocuğun öğretmeninin çocukla ilgili çeşitli alanlarda bilgi edinmenizi sağlar. Değerlednirme sonucunda çocuğun güçlü ve zayıf olduğu alanlar, genel bilişsel kapasitesi, öğrenme biçimleri ile algı ve dikkat kapasitesi ile ilgili bilgi edinirsiniz. Böylece çocuk, öğretmen ve sizler hem gerçekçi beklentilere sahip olursunuz hem de eğitimsel anlamda çocuğun zorlandığı alanlarla ilgili eğitsel terapinin planları yapılabilir.

Özgül Öğrenme Güçlüğü’nde Tedavi Süreci

Özgül Öğrenme Güçlüğü’nün tedavisi eğitimdir. Ancak eğitim çocuğun okulda edindiği eğitimden farklıdır. Çocuk okulda görmekte olduğu eğitimin yanısıra psiko-pedagojik terapi (eğitsel terapi) görmelidir.

Bu eğitim, bu alanda uzmanlaşmış kişiler tarafından verilmelidir. Özellikle Özgül Öğrenme Güçlüğü ve Dikkat Eksikliği alanlarında eğitim almış kişiler tarafından uygulanması gerekmektedir. Öğrenme Güçlüğü’nün terapisi evde özel ders alınması ya da normal sınıflarda verilen müfredat ile yapılamaz.

İyi bir değerlendirme yapıldıktan sonra çocuğa uygulanacak psiko-pedagojik terapinin hangi alanlarda olması gerektiği ve bu problemli alanlarda hangi yöntemlerin uygulanmasının uygun olacağı ile ilgili bilgi edinilebilir. Burada önemli olan çocuğun zorluk çektiği alanların belirlenmesi ve bu spesifik alanlara yönelik özel bir eğitim programı düzenlenmesi gerekliliğidir.

Psiko-pedagojik terapi ile çocuğun zorlandığı alanlar ele alınır. Çocuğun görsel, işitsel, dokunsal, ve kinestetik algısı ile ilgili ortaya çıkan sorunlar belirlenerek bu alanlardaki becerilerin geliştirilmesi gerekmektedir.

Tedavi sırasında çocuğun zorluk çektiği alanların yanı sıra, güçlü olduğu alanlar da belirlenmeli, bunlar tedavi sürecinde değerlendirilmelidir. Aile, okul ve terapistin kurduğu işbirliği çok önemlidir. Bu sayede hem okulda hem de evde çocuğun eğitiminin gerçekleştirilmesine yönelik düzenlemeler yapılarak başarı sağlanması kolaylaşır. Ayrıca aile ve öğretmenin Özgül Öğrenme Güçlüğü’nün tam olarak ne olduğunu anlaması ve kabullenmesi ve çocuğun başarı düzeyi ve tedavi süreci ile ilgili gerçekçi beklentilerinin olması gerekmektedir. Aksi halde hem aile, hem öğretmen hem de çocuk hayal kırıklığı yaşayabilir.

Özgül Öğrenme Güçlüğü’ne yönelik bir ilaç tedavisi yoktur. Ancak bu bozukluk sıklıkla dikkat eksikliği, hareketlilik, depresyon, kaygı bozuklukları veya diğer psikiyatrik bozukluklarla birlikte görülebilir. Bu durumda diğer psikiyatrik bozukluklara yönelik ilaç tedavileri değerlendirilmelidir.

DEHB ve ÖÖG Okul Hayatını Nasıl Etkiler?

DEHB ve ÖÖG, özellikle çocuklar okula başladıktan sonra sıkıntı yaratan tanılardır. Zira bu çocukların okula başlamalarıyla birlikte uyum sorunları, öğretmen ve arkadaşlardan gelen şikayetler ve çocuğun hafif ya da orta düzeyde yaşadığı sıkıntılar baş gösterir. Ülkemizde okul çağı çocuklarının her 10 tanesinin 1 ila 2’sinde öğrenme güçlüğü ya da dikkat eksikliği görülmektedir. Okulda başarılı olmak, ebeveynler, akranlar arasında ve genel olarak toplumda oldukça fazla önem verilen bir konudur. Dolayısıyla akademik başarısızlığa atfedilen olumsuz değerler kolaylıkla küçümsenemez. Tekrarlanan akademik başarısızlıklar kendini korumaya yönelik stratejilerin gelişmesi, çaresizlik ve psikolojik uyum sorunları gibi olumsuz bir tarzın gelişmesine neden olur. Ayrıca bu çocukların bazılarında daha belirgin olarak ortaya çıkan akademik beceri bozuklukları nedeniyle “zeka sorunu” ya da “tembel” olduğu ya da bazılarında ortaya çıkan hareketlilik ve dikkat dağınıklığı nedeniyle “tembel, isteksiz ve haylaz” gibi yorumlarla karşılaşmaları da işleri hem çocuk hem de ebeveyn açısından zorlaştırır. Bu yorumlar çocuğun özgüvenini sarsmakta ve kendisi ile ilgili olumsuz duygulara sahip olmasına neden olabilmektedir. Aynı zeka düzeyindeki yaşıtları ile aynı becerileri gösteremeyen çocuk zaman içerisinde “Beceriksizin tekiyim” “Hiç bir şeyi başaramayacağım” ve hatta “Ben aptalım” gibi kendisine yönelik olumsuz düşüncelere sahip olabilir.

Öğrenme güçlüğü ve dikkat eksikliği olan çocuklar sorunlarının doğası gereği sık sık başarısızlıklar yaşarlar. Sınıf içerisinde yaşadıkları zorluklar akademik problemlere neden olur. Sosyal anlamda ebeveynleri, öğretmenleri ve akranlarından olumsuz geri bildirimler alırlar. Dolayısıyla, sık sık başarısızlık yaşayan çocuklar öğrenilmiş çaresizlik tepkileri geliştirme riski taşırlar. Öğrenilmiş çaresizlik tepkisi geliştiren çocuklar ise başarısızlıklarını kendi beceriksizliklerine atfederler. Bu atıf tarzı zor görevler karşısında daha az çaba gösterilmesine neden olabilir. Dolayısıyla, öğrenilmiş çaresizlik tepki tarzı geliştirmiş olan çocuklar bir başarısızlık deneyiminden sonra bir görevi gerçekleştirmeye yönelik daha az ısrarcı olurlar. Bu da daha fazla başarısızlığa neden olur ve çocuğun problem çözemeyeceği inancını pekiştirerek bu inancın doğrulanmasına neden olan davranışları ortaya çıkartır.

Bu nedenle ÖG ve DEHB olan çocuklar ne kadar erken belirlenirlerse çocuğun eğitimden yararlanma ihtimali de o denli fazla olur. Okul öncesi dönemden itibaren bu çocuklarla yapılabilecek çalışmalar doğrultusunda bu çocuklarda ortaya çıkabilecek çok sayıda sorunun üzerinde çalışılarak geliştirilmesi sağlanabilir. Böylece çocuk ilköğretime başlandığında pek çok sorun önceden ele alınmış olacağından çocuğun okula ve yeni girilen bu oldukça kurallı ortama alışma süreci kolaylaşır.

Yaş Dönemlerine Göre ÖÖG Belirtileri

Okul Öncesi Dönemde ÖÖG Belirtileri

1. Dil becerileri ile ilgili zorluklar
   » Kelime hazinesinin gelişimde yavaşlık
   » Telaffuz etmede sorunlar
   » Hikaye anlatmaya karşı ilgisizlik
   » Geç konuşma
   » El tercihinde gecikme

2. Belleğe ilişkin zorluklar
   » Sayıları öğrenmeye ilişkin zorluklar
   » Alfabeyi öğrenmeye ilişkin zorluklar
   » Haftanın günlerini öğrenmede güçlükler
   » Rutin işleri gerçekleştirme ile ilgili sorunlar

3. Dikkat problemleri
   » Sakin biçimde oturarak dikkati odaklama ile ilgili sorunlar
   » Sabırsızlık

4. İnce motor becerilere ilişkin zorluklar
   » Makasla kesmek, ayakkabı bağcığını bağlamak gibi becerilerle ilgili sorunlar
   » Çizim yapmaya yönelik isteksizlik

5. Diğer işlevlere ilişkin problemler
   » Sakarlık
   » Etkileşim kurmada beceriksizlik
   » Sağ-sol karıştırma

İlkokul Döneminde ÖÖG Belirtileri

1. Dil becerileri ile ilgili zorluklar
   » Okumayı öğrenmede gecikme
   » Okuma konusunda isteksizlik
   » Yazarken harf atlama ve ekleme
   » Yönergeleri takip etmede zorluk
   » Yeni kelimeler öğrenmede zorlanma
   » Sözcük, hece çevirmek
   » Harf-ses ilişkisini öğrenmede güçlük
   » Kafiyeli sözcüklerde güçlük
   » Yabancı dil öğrenmede güçlük
2. Belleğe ilişkin zorluklar
   » Sayıları öğrenmeye ilişkin zorluklar
   » Alfabeyi öğrenmeye ilişkin zorluklar
   » Haftanın günlerin, ayları öğrenmede güçlükler
   » Rutin işleri gerçekleştirme ile ilgili sorunlar
   » Bilgilerin hatırlanmasında zorluklar
   » Yeni becerilerin edinilmesinde zorluklar

3. Dikkat problemleri
   » Sakin biçimde oturarak dikkati odaklama ile ilgili sorunlar
   » Sabırsızlık
   » Tepkisellik
   » Dikkatsizce hatalar yapmak
   » Dikkatin kolayca dağılması

4. İnce motor becerilere ilişkin zorluklar
   » Kalem tutmada beceriksizlik
   » Ayakkabı bağcığını bağlamak gibi becerilerle ilgili sorunlar
   » Resim yapmaya yönelik isteksizlik
   » Harf ve sayıları kopyalamada zorlanma

5. Diğer işlevlere ilişkin problemler

» Sakarlık
» Zamanı öğrenmede güçlükler
» Matematiksel kavramları anlamada güçlük
» Düzenleme sorunları
» Yaşıtlarla ilişkilerde sorunlar
» Sağ-sol karıştırma

Ortaokul Döneminde ÖÖG Belirtileri

1. Dil Becerilerine İlişkin Zorluklar
   » Okuma zorlukları
   » Okuma konusunda isteksizlik
   » Derse katılmama
   » Kelime bulmakta zorluk
   » Okunaksız yazı
   » Yabancı dil öğrenmede güçlük

2. Belleğe İlişkin Zorluklar
   » Matematiksel bilgilerin hatırlanmasında zorluklar
   » Ezberlenmesi gereken bilgilerin hatırlanmasında zorluklar

3. Dikkate İlişkin Zorluklar
   » Gereksiz konularda bilgi sahibi olma
   » İnce detaylara önem verilmemesi
   » Dikkatsizce hatalar yapma

4. İnce motor becerilere ilişkin zorluklar
   » Okunaksız ya da yavaş yazma
   » Yazma konusunda isteksizlik

5. Diğer işlevlere ilişkin problemler
   » Öğrenme becerilerinde zoruklar
   » Zaman ve mekan kousunda zorlanma
   » Akranlar tarafından dışlanma
   » Kendini kontrol etmede beceriksizlik

Lise ve Sonrası Dönemde ÖÖG Belirtileri

1. Dil Becerilerine İlişkin Zorluklar
   » Açıklamaları anlama ve kavramada zorluklar
   » Yabancı dil öğrenmede güçlük
   » Yazılı anlatım becerilerinde zorlanma
   » Bir konuyu özetlemekle ilgili zorluk

2. Belleğe İlişkin Zorluklar
   » Sınavlara hazırlanma ile ilgili zorluklar
   » Ezberlenmesi gereken bilgilerin hatırlanmasında zorluklar
   » Yavaş çalışma

3. Dikkate İlişkin Zorluklar
   » Gereksiz konularda bilgi sahibi olma
   » İnce detaylara önem verilmemesi
   » Dikkate beğlı bellek sorunları

4. İnce motor becerilere ilişkin zorluklar
   » Okunaksız yazı

5. Diğer işlevlere ilişkin problemler
   » Soyut konuları anlamada zorlanma
   » Çıkarım yapmada zorlanma
   » Kendini kontrol etmede beceriksizlik
   » Çoktan seçmeli sınav almaya ilişkin zorlanma