Hoşgörü ve Adaletin Gölgesinde Bülbülü Öldürmek

İkinci Kitap Tespih Ağacının Gölgesinde Kitap İncelemesi

Harper Lee’nin Bülbülü Öldürmek kitabı sonunda başlar. Kitabın başladığı “Jem, kolu tam dirseğinden kırıldığında aşağı yukarı on üç yaşındaydı.” cümlesinde geçen Jem’in kolunu kırma sahnesine yaklaşık 25o sayfa sonra geliriz ve okuyucu genellikle kol kırılması hakkında uyarıldığını hatırlamaz. Kitapta işlenen iki olay örgüsü paralel bir doğrultuda kitabın sonuna doğru bizi tek bir noktaya yönlendirir. Kitabın ilk olay örgüsü Finchlerin evinin aşağısında bulunan, kepenkleri sıkıca örtülü bir evde yaşayan Arthur “Öcü” Radley etrafında döner. Bu ev içinde öcülerin yaşaması gibi peri masallarına ilham kaynağıdır. Scout, Jem ve komşuları Dill bu öcünün ortaya çıkması için çeşitli numaralar denerler. En sonunda verandasından indiği ve ona en çok ihtiyaç duydukları sırada hayatlarına girivermesine değin bu öcü, çocukların bu ilgisine birçok ufak hediye ile karşılık verir. Kitabın ikinci olay örgüsü Scout ve Jem’in avukat olan babası Atticus Finch ile ilgilidir. Yerel mahkeme kendisini Tom Robinson adında siyahi bir adamı savunması için atar. Robinson, beyaz bir kadına tecavüz suçuyla yargılanır. Atticus davayı kaybedeceğinden şüphelenir ama aynı zamanda davanın zorluğuna göğüs gerer. Yargısız infaz yapan insanlar ile vekilinin arasına giren bir kahramandır o. Öyle bir kahraman düşünün ki, mahkemede bütün insanların eşit olduğunu ve kimsenin rengi sebebiyle özel muamele görmemesi gerektiğini savunur. İnsancıl bir kahramandır, kendi doğrularından şaşmaz. Aslında onun doğruları insanlığın vicdanıdır.

Bu iki olay örgüsünden yola çıkarak kitapta iki ana temanın varlığını fark ederiz, hoşgörü ve adalet. Birincisi çocukların gizemli komşularına duydukları korkudur, ikincisi Atticus’un küçük Southern kasabasının önyargılı radikal insanlarına karşı elinden gelen en iyi çabayla Robinson’u savunmasıdır. Atticus’un Scout’a verdiği şu tavsiye çok derindir ve iki hikâyeyi birbirine bağlar:

“Onun bakış açısıyla bakmadığın sürece asla bir insanı tam anlamıyla anlayamazsın…Kendini onun yerine koymalı ve çevreye onun gözüyle bakmalısın.”

Scout, hikâyenin sonunda sadece Tom Robinson’un değil, bir zamanlar çok korktuğu komşusunun gözünden bakabilecektir.

Nelle Harper Lee

28 Nisan 1926’da Monroeville, Alabama’da dünyaya geldi. Annesi Frances Cunningham Finch Lee ev hanımıydı. Babası Amasa Coleman Lee dava vekilliği yaptı. Avukat unvanını kazanmadan önce beyaz bir dükkân sahibi öldürmekle suçlanan iki siyahın savunmasını yaptı. Baba oğulun asılarak idam edilmesine engel olamadı. Harper Lee çocukken tam bir asi erkek fatmaydı. Oyun oynarken dövüşürdü. Öğretmenlerine peş peş cevap verirdi. Okuldan sıkılır ve herhangi bir düzene karşı direnirdi. Bülbülü Öldürmek hikâyesindeki Scout karakteriyle aralarındaki benzerlik oldukça fazladır. Lisede İngilizce hocası Lee’nin edebiyata ve yazmaya karşı merakının gelişmesini sağladı. Lee en çok on dokuzuncu yüzyıl İngiliz yazarlarını sevdi ve bir keresinde en büyük tutkusunun “Güney Alabama’nın Jane Austen’ine dönüşmek” olduğunu belirtti. Gittiği Alabama Üniversitesi’ndeki kız öğrenci yurduna uyum sağlayamadı, kampüs gazetesinde kendisine yeni bir ev buldu. Zamanla Rammer Jammer adında mizah dergisinin baş editörü oldu. Hukuk okuluna girdi ama bundan hiç hoşlanmadı. Kızkardeşi gibi avukat olması yönünde hayalleri olan babasına rağmen New York’a, yazarlık hayallerinin peşinden gitti. J.B. Lippincott’da bir editör olan Tay Hohoff’a bir taslak gösteren kadar sekiz sene boyunca birçok işte çalıştı. Lee’nin niyetlendiğinin aksine bir romandan çok bir dizi hikâyeyi andırıyordu. Hohoff’un rehberliğinde kitabın bakış açısı bir çocuğun gözünden bakışa çevrildi ve yazması iki buçuk sene sürdü. Yayımlanma aşamasına gelindiğinde yazar kitabın kapa kısmında “Harper Lee” isminin görünmesini tercih etti çünkü Nelle isminin Nellie diye yanlış anlaşılmasından çekindi.

Kitap 1960 yılında yayımlandı. Kitap berberinde birçok olumlu görüşü de getirerek, çok satanlar listesine yükseldi ve orada seksen sekiz hafta kaldı. Bu başarı Lee’ye 1961 yılında Pulitzer ödülünü kazandırdı. Daha sonra Lee, Capote’nin “Soğukkanlılıkla” adlı kült kitabına dönüşecek olan Cutler cinayetlerinin izini sürmek için Holcomb, Kansas yolculuğuna eşlik etti. Hikâye, Alabama, Alexander şehrinde yarı zamanlı bir başkanın sigorta paralarını almak için beş kişiyi öldürmek suçlanması ve sonrasında kurbanın bir akrabası tarafından öldürülmesiyle ilgiliydi. Bu projesini 1990 yılında rafa kaldırdı. Lee’nin yayıncısı, Şubat 2015’te yeni romanının duyurusunu yaptı: Go Set A Watchman. Lee’nin Bülbülü Öldürmek’ten önce yazdığı roman. O zamandan bu zamana Bülbülü Öldürmek kırk dile çevrildi, 30 milyon kopya sattı. 2011 yılında Başkan Obama, Lee’yi National Medal of Arts yani Yaratıcılığın(Sanatın) Milli Madalyası ile ödüllendirdi. Biyografi yazarı Charles J. Shields’e göre Lee, bir bestseller, “en çok satan”, yazarı olmakla ilgili bu kadar çok ilgiye hazırlıklı değildi. Özel yaşamını büyyük bir dikkatle kamu oyundan gizliyordu. Şerif Tate (Bülbülü Öldürmek) ‘in Öcü Radley hakkında söylediği şey tastamam Lee’ye uyarlanabilirdi: “Gizlenmek isteyen birini meydana çıkarmaya zorlamak – bana göre günâhların en büyüğü.”

Harper Lee ile Truman Capote’nin Arkadaşlığı

Nelle Harper Lee ile Truman Capote Monroeville, Alabama’da, 1930’ların başında anaokulunda arkadaş oldular. Evleri yan yanaydı. Capote, teyzeleri ve amcalarıyla; Lee, ailesi ve üç kızkardeşi ile yaşıyordu. Okumayı çok sevdiler. Lee’nin babasının hediye ettiği daktilo sayesinde orijinal hikâyelerini yazmaya başladılar. Üçüncü sınıfta Capote, New York’a annesi ve üvey babasının yanına taşınmasına rağmen, hemen hemen her yazının Monroeville’de geçirdi. (Bülbülü Öldürmek kitabındaki Dill karakterini Lee, arkadaşı Capote’den esinlenmiştir.) 1948 yılında Capote “Other Voices, Other Rooms”, “Başka Sesler, Başka Odalar” kitabını yayımladı. Bu sıralarda Lee hukuk okulunu bırakıyor ve o da bir yazar olmak için New York’a geliyordu. Bülbülü Öldürmek kitabı yayıma hazır olana kadar Lee orada burada bir sürü önemsiz işle cebelleşti. Capote hikâyenin taslağını okudu ve tavsiyelerde bulundu. Soğukkanlılıkla kitabının araştırması için Lee’de karşılığında kendisine Kansas yolculuğunda eşlik etti.

Bülbül’ü Öldürmek yayınlandığında Lee’nin başarısı karşısında çok alındı. Bu kitabın ikisinin bir ürünü olduğu yönünde temelsiz dedikoduları bastırmak için pek çaba göstermedi. Arkadaşlıkları 1960 ve 1970’lerde devam etti ama bu durum Capote’nin uyuşturucu ve alkol alışkanlığı yüzünden sarsılmaktaydı. Capote en sonunda yazı yazmayı kesti. 1984 yılında öldüğünde Lee arkadaşlarına Capote’den yıllardır haber almadığını itiraf etti.